Kasabanın sıradan günlerinden birinde yayılan bir söylenti, tüm dengeleri altüst eder: Başkentten bir müfettişin geleceği haberi ortalığı karıştırır. Bu beklenmedik haber, kasabanın neredeyse her noktasına sirayet eden bir korku dalgası yaratır. Çünkü kasabanın yöneticileri, kaymakamdan sağlık memuruna, okul müfettişinden yargıcına kadar hemen herkesin sicili kabarıktır; rüşvet, yolsuzluk ve görev ihmali, alışılmış bir yaşam tarzı hâline gelmiştir. Müfettişin gelişiyle birlikte panik başlar: Resmî evraklar düzeltilir, kurumlar alelacele temizlenir, yanlışlar gizlenmeye çalışılır. Herkes telaş içinde suçunu örtbas etmenin yollarını arar.
Ancak tüm bu karmaşanın ortasında gerçekte bir müfettiş yoktur. Kasabaya tesadüfen gelen, sefalet içindeki sıradan bir adam yanlışlıkla müfettiş sanılır. Bu kişi, durumun farkına varınca durumu lehine çevirir, kasabanın yöneticilerini kandırarak büyük ikramlar, hediyeler ve övgülerle ağırlanır. Oyun, bu yanlış kimlik üzerinden hem toplumsal yapının çürümüşlüğünü hem de bireylerin çıkarları uğruna nasıl kolayca gözünü karartabileceğini mizahî bir dille işler. Gogol’ün kalemiyle şekillenen bu kurgu, güldürürken düşündüren ve düşündürürken insanı içten içe rahatsız eden bir yapıya sahiptir.
Müfettiş, yüzeyde bir komedi gibi görünse de alt metinlerinde güçlü bir eleştiri taşır. Eserdeki karakterler yalnızca o dönemin Rus bürokrasisini değil, evrensel ölçekte yozlaşmış tüm otoriteleri temsil eder. Çünkü zaman değişse de, sistemler farklılaşsa da, bireylerin hırsları, korkuları, aldatma eğilimleri ve zaafları büyük ölçüde aynı kalır. Bu yönüyle oyun, yalnızca tarihsel değil, aynı zamanda evrensel bir metindir. Her dönemde yeni bir anlam katmanıyla yeniden okunabilir ve farklı kuşaklar için güncelliğini koruyarak sahnelenebilir.
Bu özel yorumda ise oyun, çocukların bakış açısıyla yeniden kurgulanmıştır. Yaşları küçük olmasına rağmen, büyük bir saflık ve gözlem gücüyle olayları değerlendiren çocuk karakterler, eserin mizahi dozunu daha da artırmakla kalmaz, aynı zamanda metne ironik bir derinlik de kazandırır. Oyun boyunca çocukların gözünden izlediğimiz kasaba, hem daha renkli hem de daha sorgulayıcı bir anlatım sunar. Çocukların temsil ettiği masumiyet, büyüklerin dünyasındaki sahtekârlığı daha da görünür kılar. Böylece seyirci hem güler hem de utançla yüzleşir; çünkü bu anlatım, izleyiciyi salt bir gözlemci değil, aynı zamanda bu çarkın bir parçası olarak düşünmeye davet eder.
Sahnelemede müzikal ögelerin kullanılması da eserin anlatım gücünü destekler. Müzikler, sahnelerin duygusal tonunu belirlerken izleyicinin dikkatini diri tutar ve tempo hiç düşmeden oyun akmaya devam eder. Ritim, jest ve mimiklerle zenginleştirilen performanslar, çocuk oyuncuların sahnedeki enerjisiyle birleştiğinde ortaya eğlenceli ama aynı zamanda düşündürücü bir tablo çıkar. Gösterinin sonunda ise seyircide tek bir duygu kalmaz; gülmenin hemen arkasından sorgulama, ardından hafif bir burukluk ve belki de kendine dönük bir içsel eleştiri...
Müfettiş, yüz yıllar önce yazılmış olmasına rağmen hâlâ güncelliğini koruyan, her dönem seyircisine söyleyecek sözü olan büyük bir tiyatro eseridir. Bu nedenle yalnızca sahnede değil, yaşamın içinde de yankı bulmaya devam eder.